AKRAN ZORBALIĞI

                Değerli okuyucu bu yazımızda akran zorbalığı üzerine bilgi verilecek ve akran zorbalığına maruz kalan veya zorbalık yapan öğrenciler ile bu öğrencilerin velilerine nasıl bir yol izlemeleri gerektiği konusunda önerilerde bulunulacaktır. Zorba istenmeyen davranışı uygulayan, kurban ise bu davranışa maruz kalan kişidir. Bazı durumlarda zorbanın yanında destekçiler grubu bulunabilir. Bu kişiler zorbaya kurbana yapılmasını istedikleri davranışları yaptırarak sorumluluk almaktan kurtulmaya çalışırlar. İzleyiciler grubu ise zorbalığa şahit olan ancak kendileri de zorbalığa uğramaktan korktukları için herhangi bir müdahalede bulunmayan kişilerdir.

Zorbalık günümüzde birçok kişinin yaşamının çeşitli dönemlerinde maruz kaldığı bir durumdur. Ancak bir yaşantıya zorbalık diyebilmek için birkaç şartın bir arada bulunması gerekir. Bunlardan ilki kişiler arasında belirgin bir güç farkı bulunmasıdır. Bu güç fiziksel olabileceği gibi sosyal, zihinsel ya da yaş olarak da olabilir. Önemli olan herhangi bir nedenle güç dengesizliğinin bulunmasıdır. İkincisi yaşanılan durumun tekrarlayıcı ve sürekli olması gerekir. Yaşantının bir iki seferlik olması zorbalık olduğunu göstermez. Bu genellikle kafa karıştıran bir maddedir. İster yetişkin olsun ister çocuk tek bir seferlik zarar verme davranışı gördüklerinde zorbalık yaşadıklarını iddia edebilirler. Ancak bu sadece herhangi bir sorun nedeniyle yaşanan kötü bir durumdur ve genellikle sorun ortadan kalktığında zarar verme davranışı bir daha tekrarlanmaz. Ancak zorbalık ortada bir sorun olsa da olmasa da devam eder.  Üçüncüsü ise istenmeyen davranışın kasıtlı olarak zarar verme niyetiyle yapılmasıdır. Zorbalık yapan kişiler kurbana neler yapacaklarını önceden tasarlarlar ve yaptıkları davranışların sonucunda çeşitli açılardan zarara uğramalarını isterler. Kurban kişi davranışa maruz kaldıktan sonra genellikle fiziksel, sosyal, zihinsel ya da ruhsal olarak zarara uğrar.

Zorbalık Türleri

1.       Fiziksel Zorbalık: Kurbana fiziksel olarak zarar vermek temel amaçtır. Genellikle fiziksel güç farkının olduğu durumlarda sık yaşanır. Aile içerisinde en sık yaşanan zorbalık türüdür. Vurma, ısırma, yakma, saç yolma, aç bırakma, üşütme ve daha birçok şekilde zarar verici davranış içerebilir.

2.       Sözel zorbalık: Kurbana sözlü olarak hakaretler edilmesidir. Genellikle izleyici kitlesinin olduğu gruplarda sık görülür. Kurbana küçük düşürücü lakap takma, hakaret etme, küfür etme ve dalga geçme şeklinde davranışlar sergilenir.

3.       Sosyal-Duygusal Zorbalık: Zorba kişinin temel amacı kurbanın dışlanmasını ve yalnız kalmasını sağlamaktır. Kurbanın herhangi bir gruba dahil olmasını engelleyici davranışlar sergilenir. Kurbana iftira atarak kimse tarafından kabul görmemesini sağlarlar. İftira atma, dedikodu çıkarma, ırkla ilgili dalga geçme, tehdit etme bunlardan en belirginleridir.

4.       Siber zorbalık: Günümüzde gençler arasında en yaygın görülen zorbalık türlerinden birisidir. Teknolojinin gelişimi ile birlikte zorba kişiler kendilerine yeni bir zorbalık yapma alanı buldular. Zorbanın amacı kurbanın siber platformlardaki varlığını lekelemek ya da yok etmek olabileceği gibi bu platformlar üzerinden kurbanı küçük düşürmek, şantaj yapmak ya da tehdit etmek de olabilir.

Şimdi bu zorbalık türleri ile nasıl baş edebileceğimize bakalım.

Fiziksel zorbalığa maruz kalan birisi fark edildiğinde öncelikle yetkili kişilere haber verilmelidir. Eğer okul ortamında fark edildiyse hemen en yakındaki öğretmene bilgi verilmelidir. Okulumuzda bu gibi durumlar tespit edildiğinde okul idaresi, zorba ve kurban öğrencilerin ailelerini derhal okula davet ederek bilgilendirme çalışmaları yapmaktadır. Ayrıca zorba öğrenciler de yaptıkları davranış ölçüsünde yaptırım almaktadırlar. Aile içerisinde fiziksel zorbalığa maruz kalan kişiler fark edildiğinde ise derhal polise haber verilmelidir. Ailedeki bir yetişkinin çocuğa uyguladığı fiziksel zorbalık çok tehlikeli olabileceği gibi sakat kalma, beyin hasarı oluşması veya ölümle sonuçlanabileceği de unutulmamalıdır. Evlerinde fiziksel zorbalığa maruz kalan öğrencilerin okulda zorbalık yapma ihtimali diğer öğrencilere göre daha fazladır. Bu öğrenciler evlerinde kurbanken okulda zorba konumuna geçmek isterler.

                Sözel zorbalığa maruz kalan kişiler genellikle grup içerisinde sessiz görünen ya da herhangi bir özelliği nedeniyle dikkat çeken kişilerdir. Zorba sürekli olarak kurbana aynı lakap ile seslenebilir ve onu küçük düşürücü şakalar veya davranışlar yapmaya çalışır. Bu tür bir zorbalığa şahit olunduğunda kişiler genellikle görmezden gelme eğilimi göstermektedirler. Ancak sözel zorbalığın kurbanın ruhsal yapısı üzerinde çok yıkıcı etkileri bulunmaktadır. Bu nedenle okulda şahit olunduğunda derhal öğretmenlere bildirilmesi gerekir.

                Sosyal-Duygusal zorbalık tespit edilmesi en zor olan zorbalık türü denilebilir. Çünkü genellikle zorba, kurbanı yalnız bırakmaya yönelik davranışlarda bulunur ve duruma şahit olanlar durumu bildirmeyi değil zorbanın manipülasyonlarına kanarak izleyici konuma geçmeyi tercih ederler. Özellikle ergenlik çağındaki çocuklarda ve ergenlik öncesi kız çocuklarında en sık görülen zorbalık türüdür. Zorbalık sürecinde değil zorbalığın bir sonucu olarak okula gelmek istememe davranışının görülmesi ile ortaya çıkar. Zorbalık yaşanırken kurban, hakkında konuşulan doğru yalan bilgileri öğretmenlerinin öğrenmesini istemez. Zorba tarafından büyükleri duyarsa felaket olacağına inandırılır.

                Siber zorbalık zorbaların tespit edilemeyeceklerini düşündükleri ve bu nedenle istedikleri gibi davrandıkları ancak yetkililere bildirilmesi halinde kolaylıkla tespit edilebilen bir zorbalık türüdür. Teknolojinin gelişimi, iletişim cihazlarına ulaşımı kolaylaştırmıştır. Hayatımıza getirdiği kolaylıkların yanında teknolojik cihazları kullanan kişilerin her zaman iyi niyetli olmadığı unutulmamalıdır. Özellikle risk altındaki çocuklar (tek ebeveynli, depremzede, geçim sıkıntısı yaşayan vs.) bu kötü niyetli kişilerin tuzaklarına kolaylıkla düşebilmektedirler. Okullarda siber zorbalığın ne olduğuna ilişkin öğrenciler ile bilgilendirme çalışmaları aralıklı olarak yapılmaktadır. Ancak velilerin de çocuklarının hangi platformlarda oyun oynadığını yahut kimlerle neler konuştuğunu takip etmeleri gerekir. Çocuklar başlarda arkadaşı olduklarını düşündükleri kişiler tarafından daha sonra sosyal medya platformları üzerinden tehdit şantaj gibi durumlara maruz kalmaktadırlar. Bu kişilerin çeşitli anonim fotoğrafları elde ederek kurbana aitmiş gibi gösterme şeklinde tehditler edebildiği ve şantaj yaparak kurbandan maddi kar sağlama yoluna gittiği bilgimiz dahilindedir. Bazı durumlarda da sanal ortamlarda çocuklar birbirlerine ağır küfür ve hakaretlerde bulunabilirler. Daha sonra ise bu mesajların silinmesi ile kanıtları ortadan kaldırdıklarını düşünebilirler. Ancak çocuklarımıza şunu ısrarla söylemeye devam etmeliyiz. ”Sanal ortamlarda hiçbir şey gerçekten silinmez.”

Zorba Öğrencilerin Özellikleri:

·         Kurbana zarar vermekten zevk alma

·         Kurban ile empati kuramama

·         Okulda öğretmenlerine saygısız ve olumsuz davranışlar gösterme

·         Okulda ve toplum içerisinde kurallara uymama

·         Akademik başarısı düşük

·         Fiziksel güç üstünlüğü

·         Davranışlarının sonuçlarını bilememe

·         Kendi duygularını anlamada ve ifade etmede güçlük

·         Kendine saygısı yüksek ve dışa dönük

·         Liderlik becerisi olmamasına rağmen lider konumda bulunma

·         Problem çözme becerileri yetersiz olduğundan problemlerini şiddet ile çözme

 

Kurban Öğrencilerin Özellikleri:

·         Kaygılı, endişeli, titiz, kırılgan, uysal, utangaç, içe dönük

·         Özgüven, benlik algısı ve özsaygı düzeyleri düşük

·         Sakin, pasif ve çok fazla arkadaş edinememe

·         Ebeveynlere düşkünlük

·         Aşırı korumacı, kontrolcü ve müdahale edici ebeveyn tutumları

·         Fiziksel olarak zorbaya nispeten daha güçsüz

·         Tepki vermekten korkma

·         Okula ya da zorbanın olduğu yere gitmeme gibi geri çekilme davranışları gösterme

·         Zayıf iletişim becerisi

Görüldüğü üzere zorba ve kurban taşıdıkları özellikler nedeniyle toplumda kendi hallerinde bulunurken de çeşitli sıkıntılar yaşayabilirler. Kurbanların birkaç türü olsa da genel olarak yukarıdaki özelliklere sahiptirler.

Pasif kurbanlar yukarıdaki özelliklerin yanı sıra boyun eğici ve itaatkar bir yapıya sahiptirler. Zorbalık yaşadıktan sonra kendilerini suçlarlar. Sorunu ancak bir yetişkin yardımı ile çözebilirler. 

Kışkırtıcı kurbanlar fiziksel olarak güçsüz olmalarının yanında sinirlilik, hiperaktivite, dikkat dağınıklığı, sakarlık gibi özelliklere sahiptirler. Yetişkinler tarafından olumsuz olarak nitelendirilebilecek davranışları vardır. Kendilerinden güçsüz öğrencilere zorbalık yapabilme potansiyeli taşırlar. Pasiflerden ayrılan en önemli özellikleri olaylara tepki gösterebilmeleridir.

Gönüllü kurbanların en temel özelliği gruba dahil olabilmek, kabul görmek ve sevilmek için rahatsız edici davranışlara katlanmalarıdır. Gruptan dışlanmamak için verilen bütün görevleri yaparlar.

Kronik kurbanlar hayatlarını bir kurban olarak yaşama yönünde şekillendirirler. Bazı durumlarda kendilerine zorbalık yapacak birini ararlar. Bu şekilde olumsuz da olsa tüm ilgiyi üzerlerinde tutmaya çalışırlar. Zorbalıktan yakınıp bunun için yardım almayı reddederler. Duygusal olarak çok hassastırlar ve çabuk ağlarlar. Bu kurbanları zorbalıktan kurtarmanın tek başına kalıcı bir etkisi olmaz çünkü kendilerine yeni bir zorba bulmaktan çekinmezler. Tek çözüm kurban bakış açısını yıkmak ve öz saygısını yükseltmektir.

Zorba kurbanlar bazı durumlarda zorba olurken bazı durumlarda kurban olurlar. Aslında kışkırtıcı kurbanların kendilerine zorbalık yapabilecekleri bir kurban bulmaları halinde oldukları kurban türüdür. Zorbalarla aralarındaki en önemli fark sadece zarar verme eğiliminde olmaktan çok güç elde etmek, baskın olma ihtiyacını tatmin etmek ve hayranlık kazanmak için zorbalık yapmalarıdır. Sonuç olarak zorbalığa maruz kalan çocukların kendilerinin de zorbalık yapmaları ihtimali çok yüksektir.

Zorbalık tespit edildiğinde ailelerin yapabileceği çalışmalar:

·         Zorbalık düzenli olarak okulda gerçekleşiyorsa derhal okul idaresine ve rehberlik servisine bilgi verilmelidir.

·         Zorbalık okul dışında gerçekleşiyorsa çocuğun okula geliş gidiş saatleri denetlenmelidir. Gerekirse yalnız gidip gelmesine izin verilmemelidir. Okul dışında yaşanan durumlar okul idaresinin sorumluluğunda olmadığı için veli denetimi sıkı tutmalıdır.

·         Zorbalık sanal ortamda gerçekleşiyorsa kişinin yaşının büyük olma ihtimali ve suç unsuru (cinsel konuşmalar, tehdit, şantaj, yasaklı madde vs.) içermesi durumları göz önünde bulundurularak vakit kaybetmeden polise bildirilmelidir.

 

Zorba ile yapılabilecek çalışmalar:

·         Öncelikle çocuğun zorbalık yapıyor olması aile tarafından kabul edilmelidir. Bu çocuğun yaptığı davranışların sorumluluğunu alması açısından çok önemlidir. Unutulmamalıdır ki çocukken zorbalık yapan kişilerin yetişkin olduklarında suça karışma ihtimalleri çok fazladır.

·         Çocuğun duygularını tanıyıp kontrol edebilmesine imkan verilmelidir.

·         Kendini sağlıklı şekilde ifade edebilmesi için teşvik edilmelidir.

·         Zorbalık yapan çocukların empati yeteneği yeterince gelişmediği için bunu geliştirecek etkinlikler yapılmalıdır.

·         Zorbalık yapan çocuğun başka alanlarda zorbalığa uğrayıp uğramadığı iyi araştırılmalı ve zorbalığa uğruyorsa derhal durdurulmalıdır.

·         Zorbalık yapan çocukların genellikle cezalandırıcı, otoriter bir tutumda ve sevginin yeterince ifade edilmediği ebeveynlerle büyüdüğü görülmektedir. Bu nedenle çocuk zorbalık yapıyorsa sevgiyi daha fazla ifade etmek ve göstermek ile başa çıkmaya başlanabilir.

Kurban ile yapılabilecek çalışmalar:

·         Çocuğunuz zorbalığa maruz kalan tarafta ise ilk yapılması gereken çocuğun ne kadar hasar aldığını öğrenmektir.

·         Kurbanlar zorbalık yaşadıklarını nadiren dile getirirler. Bu nedenle çocukları takip etmek önemlidir. Ayrıca çocuğun kurban olmaması için önleyici çalışmalar yapılabilir.

·         Kurbanların en temel duygularından birisi suçluluktur. Zorbalık öğrenildiğinde kesinlikle çocuğa öfkeli yaklaşılmamalıdır. Bu davranış çocuğun yetişkine olan güvenini daha fazla zedeleyecek ve onunla iletişim kurmasını daha da zorlaştıracaktır.

·         Kurbanlar kaygılı bir yapıda olup kendilerini güvende hissetmeye ihtiyaçları vardır. Çocuğun duygularını yaşamasına izin vererek ona güvenli bir alan sağlanmalıdır.

·         Kurbanların iletişim becerileri zayıf olduğu için daha fazla iletişim kurarak güçlendirilmelidirler.

·         Kurbanların ebeveyn tutumlarının genelde aşırı korumacı ve kontrolcü olduğu görülmektedir. Deyim yerindeyse bu çocuklar bir fanusta büyütülmektedirler. Ancak okula başladıklarında ya da toplum içerisine karıştıklarında hayatın aslında fanusta yaşadıkları gibi olmadığını fark ederler ve içlerine kapanırlar.

·         Kurbanların özsaygı ve özgüvenlerini yükseltecek görevler veya sorumluluklar verilebilir. Ev içerisinde sorumluluklar verilmesi ve yaptığı etkinlikler neticesinde takdir edilmesi gibi çalışmalar yapılabilir.

Unutulmamalıdır ki çocuklar büyüdükleri ortamı rol model olarak alırlar ve nadiren bu kalıpların dışına çıkarlar. Bu nedenle onlara daha sağlıklı modeller olarak daha mutlu ve sağlıklı insanlar olmalarını sağlayabiliriz. Herkesin içinde iyi ve kötü bir arada bulunur. Önemli olan kişinin hangisini besleyip büyüteceğidir. İyiyi mi? Kötüyü mü?

 

Sevgiler

Okul Psikolojik Danışmanı

Aybüke USTA